Chiều nay gặp lại trong thư viện
Như Kim Thánh Thán…
Ngày xưa,
Mở rương ra, vô tình tìm được bức thư của cố nhân …
Chẳng cũng khoái ư? ( * )
Lúc vui thứ 20 của Kim Thánh Thán
……………………………………………………………………………
*Kim Thánh Thán (1608 - 1661) được mệnh danh là ông vua của văn bạch thoại. Ông là nhà phê bình văn học vĩ đại của Trung Quốc, tác giả của Thánh Thán ngoại thư, Đường tài tử thi và Tả truyện. Các nhà phê bình văn học ở nước ta trong 3/4 thế kỷ XX đều lấy những nhận định văn học của Kim Thánh Thán làm mẫu mực.
Ông là người đề xướng ra chủ nghĩa duy khoái với quan điểm cuộc sống luôn phải hướng đến sự lạc quan, con người cần biết tìm thấy niềm vui ngay trong những gì đời thường nhất, đơn sơ nhất, dung dị nhất, hướng đến một nhân sinh quan dễ dàng hoà hợp cùng thiên nhiên và ngoại cảnh, khi tinh thần cùng cảm quan liên hệ chặt chẽ với nhau là những phút giây sung sướng nhất trong đời.
Những quan điểm của ông được thể hiện qua bài văn nổi tiếng mà người thời sau thường gọi là 33 lúc vui của Kim Thánh Thán. Bài này được Thánh Thán công bố đầu tiên trong tập Phê bình tuồng Tây Sương Ký, sau đó được nhiều sách của nhiều thời trích dẫn, các nhà Nho Việt Nam không ai là không biết. Dưới đây là toàn văn 33 đoản khúc Kim Thánh Thán qua bản dịch của Nguyễn Hiến Lê năm 1964:
1. Mùa hè, tháng bảy, mặt trời ngừng ở giữa trời, không có gió mà cũng không có mây, sân trước sân sau hực lên như lò lửa, không một con chim nào dám bay lại. Mồ hôi đổ khắp mình, chảy như suối. Cơm dọn trước mặt mà ăn không được. Báo trải chiếu để nằm trên đất nhưng chiếu ướt nhẹp, ruồi bay lại đậu ở cổ ở mũi, đuổi không đi. Đương lúc không biết làm sao thì bỗng mây đen cuốn tới, sấm nổ vang như trăm vạn tiếng trống tiếng kèn của đạo quân. Mái nhà nước xối như thác. Mồ hôi ngưng chảy, đất khô như quét, ruồi bay đi hết, cơm ăn được. Chẳng cũng khoái ư?
2. Một ông bạn cách biệt mười năm, chiều tối bỗng tới nhà. Mở cửa, vái nhau xong, chưa kịp hỏi han đi đường thuỷ hay đường bộ, cũng chưa kịp mời bạn ngồi ghế hay ở giường, vội vào trong bếp, hỏi nhỏ vợ: "Bà có sẵn đấu rượu như bà Đông Pha không?". Vợ vui vẻ gỡ cây trâm vàng đem đổi rượu. Tính ra đãi bạn được ba ngày. Chẳng cũng khoái ư?
3. Đêm ngồi một mình trong phòng không, đương bực mình vì một con chuột ở đầu giường, sột soạt không biết gặm đồ vật hay cuốn sách nào. Trong lòng nghi hoặc, không biết phải làm sao thì bỗng thấy một chú mèo dữ, đuôi ngoe nguẩy, mắt chăm chú như ngó cái gì. Tôi lặng yên, nín thở đợi xem; bỗng nghe kêu chít lên một tiếng nhỏ, con chuột chạy biến đi như gió. Chẳng cũng khoái ư?
4. Trước thư trai, chặt các cây hải đường rũ lá và các cây tử kinh để trồng một cây chuối. Chẳng cũng khoái ư?
5. Đêm xuân, uống rượu cùng với vài bạn hào sĩ, tôi đã nửa say, do dự không biết nên uống nữa hay ngừng. Một đồng tử đứng bên, hiểu ý, đem lại một gói trên mười chiếc pháo bông, tôi đứng dậy châm lửa đốt. Mùi lưu hoàng xông vào mũi, vào óc, toàn thân nhẹ nhàng. Chẳng cũng khoái ư?
6. Đi chơi ngoài đường thấy hai gã đang tranh lí với nhau, mắt trợn mặt đỏ, tưởng chừng như không đội trời chung nữa, vậy mà vẫn làm bộ lễ độ, chắp tay đưa lên, khom lưng xuống, miệng vẫn đầy những tiếng "chi", "hồ" (nghĩa là ngôn ngữ rất nhã nhặn), thao thao bất tuyệt. Bỗng một tráng phu vung tay tiến lại, dõng dạc quát lên một tiếng, giải tán hai gã kia. Chẳng cũng khoái ư?
7. Nghe trẻ đọc thuộc sách làu làu như nước trong bình chảy ra. Chẳng cũng khoái ư?
8. Sau bữa cơm, không biết làm gì, dạo chợ, thấy một món đồ nhỏ, muốn mua. Trả giá cũng gần xong, số tiền chỉ còn cách nhau một chút mà người bán không chịu nhường, cố tranh cho được. Tôi lấy ở trong tay áo ra một vật cũng xấp xỉ chỗ sai biệt đó, ném xuống quầy cho người bán hàng. Hắn đổi ngay sắc diện, cười cười, chắp tay thưa: "Không dám, không dám". Chẳng cũng khoái ư?
9. Sau bữa cơm, không biết làm gì, sắp lại đồ vật trong một chiếc rương cũ, bỗng thấy hàng chục hàng trăm văn khế cũ mới của những người thiếu nợ. Người còn, kẻ mất, nhưng đều là vô hy vọng đòi lại được tiền. Không cho ai hay, tôi gom lại, châm lửa đốt hết, ngửng lên nhìn trời cao không gợn một đám mây. Chẳng cũng khoái ư?
10. Một ngày hè, đầu trần chân không, cầm cây dù che nắng, nhìn tráng phu vừa đạp nước vừa hát khúc Ngô. Nước cuồn cuộn đưa lên trắng phau như bạc, như tuyết. Chẳng cũng khoái ư?
11. Sáng sớm mới thức dậy, nghe như có tiếng gia nhân than thở rằng: Có người nào mới chết ban đêm. Tôi liền lên tiếng hỏi ai chết, thì chính là một kẻ giảo quyệt mưu mô nhất trong thành. Chẳng cũng khoái ư?
12. Một ngày hè, dậy sớm, thấy người ta cưa tre làm ống nước ở dưới một mái che. Chẳng cũng khoái ư?
13. Mưa dầm suốt tháng, sáng nằm ở giường không muốn dậy, như người say rượu hoặc đau. Bỗng nghe chim ríu rít mừng nắng. Tôi vội đưa tay ra vén màn, đẩy mạnh cửa sổ ngó ra, thấy ánh mặt trời long lanh rực rỡ và cây trong rừng như mới gội. Chẳng cũng khoái ư?
14. Ban đêm hình như cảm thấy có người nào đó ở xa nghĩ tới mình, sáng dậy thử lại thăm. Qua cửa sổ ngó vào trong phòng, thấy đúng người đó đang ngồi ở bàn đọc một văn thư. Thấy mình vô, người đó lặng lẽ vái, kéo tay áo bảo ngồi rồi nói: "Bác đã tới đây thì thử đọc văn thư này đi". Rồi cùng nhau vui cười, cho tới khi ánh mặt trời đã biến hết. Chủ nhân thấy đói, hỏi khách: "Bác cũng đói chứ?". Chẳng cũng khoái ư?
15. Vốn không có ý cất nhà, ngẫu nhiên được một số tiền thì cũng thử cất chơi. Từ hôm đó, không sáng nào tối nào là không nghe om sòm bên tai những tiếng kêu thiếu gỗ, thiếu đá, thiếu gạch, thiếu ngói, thiếu vôi, thiếu đinh. Tôi phải chạy khắp nơi kiếm tiền để mua thêm, mà trong thời gian đó cũng không thể ở nhà được nữa, đành an phận chịu cảnh đó vậy. Cho tới một hôm nhà bỗng cất xong, tường đã quét vôi, sàn đã lau chùi, cửa sổ đã dán giấy, tranh đã treo. Thợ thuyền về hết, bạn bè tới, chia nhau ngồi. Chẳng cũng khoái ư?
16. Đêm đông uống rượu, trời chuyển lạnh dữ, đẩy cửa sổ nhìn ra thấy những nấm tuyết lớn phủ lên mặt đất dày tới ba bốn tấc. Chẳng cũng khoái ư?
17. Ngày hè, cầm dao bén cắt một trái dưa hấu vỏ xanh bày trên một cái mâm đỏ. Chẳng cũng khoái ư?
18. Đã từ lâu muốn làm tỳ khưu, nhưng khổ nỗi không được công nhiên ăn thịt. Nếu được làm tỳ khưu lại được công nhiên ăn thịt thì mùa hè nấu một nồi nước, cầm con dao bén, cạo đầu cho sạch. Chẳng cũng khoái ư?
19. Có ba bốn mảng phong lở ở một chỗ kín, thỉnh thoảng đóng cửa lấy nước nóng rửa. Chẳng cũng khoái ư?
20. Mở rương ra, vô tình tìm được bức thư của cố nhân. Chẳng cũng khoái ư?
21. Một hàn sĩ lại mượn tiền, nhưng còn ngại ngùng nói bâng quơ những chuyện đâu đâu. Đoán được khổ tâm của bạn, kéo lại chỗ vắng, hỏi cần dùng bao nhiêu, rồi đi gấp vô nhà trong, lấy đủ số ra đưa. Và hỏi bạn có cần về gấp để thu xếp công việc không, nếu không thì ở lại uống vài chén rượu. Chẳng cũng khoái ư?
22. Ngồi trong chiếc thuyền nhỏ, gặp gió tốt, khổ một nỗi không có buồm để giương cho nó hả. Bỗng thấy một chiếc thuyền lớn, tiến vùn vụt như gió. Thử liệng cái móc qua, hy vọng níu được. Không ngờ mà móc trúng, rồi lấy dây đó cột vào đuôi thuyền lớn và ngâm hai câu của Đỗ Phủ: "Thanh tích phong loan, hồng trì quật dữu" (Màu xanh làm ta nhớ tiếc ngọn núi, màu đỏ báo ta rằng có cam quít). Chẳng cũng khoái ư?
23. Từ lâu muốn kiếm một ngôi nhà để ở với một người bạn, nhưng chưa được chỗ vừa ý. Bỗng có người cho hay có một ngôi không rộng lắm, khoảng trên mười gian, cửa ngó ra sông cái, lại thêm cây cối tươi tốt. Giữ người đó lại, ăn cơm xong rồi cùng đi coi nhà, vì cả hai đều chưa biết ngôi nhà ra sao. Vô khỏi cổng, thấy ngay một khoảng đất trống độ sáu, bảy mẫu, sau này khỏi lo thiếu dưa rau. Chẳng cũng khoái ư?
24. Xa quê đã lâu mới được về, ngó thấy cửa thành, hai bên bờ sông đàn bà trẻ con đều nói giọng cố hương. Chẳng cũng khoái ư?
25. Một đồ sứ đẹp đã bể, không sao gắn lại được. Lật đi lật lại, càng nhìn càng bực mình, không biết sao. Bảo giao cho người bếp dùng làm gì thì dùng, miễn là khuất mắt mình đi. Chẳng cũng khoái ư?
26. Mình không phải là bậc thánh, làm sao không có lỗi. Ban đêm bất giác làm một việc quấy không ai hay, sáng dậy áy náy, thực không an lòng. Bỗng nhớ rằng theo phép Bồ Tát của nhà Phật, hễ không giấu lỗi tức là sám hối rồi; như vậy bèn vui vẻ kể lỗi ra với khách chung quanh, cả thân lẫn sơ. Chẳng cũng khoái ư?
27. Nhìn người ta viết chữ triện lớn, chẳng cũng khoái ư?
28. Mở cửa sổ cho con ong bay ra, chẳng cũng khoái ư?
29. Làm quan huyện, mỗi ngày cho đánh trống lui hầu. Lúc đó, chẳng cũng khoái ư?
30. Thấy chiếc diều đứt dây, chẳng cũng khoái ư?
31. Nhìn cảnh đốt đồng, chẳng cũng khoái ư?
32. Trả hết nợ, chẳng cũng khoái ư?
33. Đọc truyện Cầu Nhiêm Khách, chẳng cũng khoái ư?
( Trích MLSĐ của LNĐ )
Như Kim Thánh Thán…
Ngày xưa,
Mở rương ra, vô tình tìm được bức thư của cố nhân …
Chẳng cũng khoái ư? ( * )
Lúc vui thứ 20 của Kim Thánh Thán
……………………………………………………………………………
*Kim Thánh Thán (1608 - 1661) được mệnh danh là ông vua của văn bạch thoại. Ông là nhà phê bình văn học vĩ đại của Trung Quốc, tác giả của Thánh Thán ngoại thư, Đường tài tử thi và Tả truyện. Các nhà phê bình văn học ở nước ta trong 3/4 thế kỷ XX đều lấy những nhận định văn học của Kim Thánh Thán làm mẫu mực.
Ông là người đề xướng ra chủ nghĩa duy khoái với quan điểm cuộc sống luôn phải hướng đến sự lạc quan, con người cần biết tìm thấy niềm vui ngay trong những gì đời thường nhất, đơn sơ nhất, dung dị nhất, hướng đến một nhân sinh quan dễ dàng hoà hợp cùng thiên nhiên và ngoại cảnh, khi tinh thần cùng cảm quan liên hệ chặt chẽ với nhau là những phút giây sung sướng nhất trong đời.
Những quan điểm của ông được thể hiện qua bài văn nổi tiếng mà người thời sau thường gọi là 33 lúc vui của Kim Thánh Thán. Bài này được Thánh Thán công bố đầu tiên trong tập Phê bình tuồng Tây Sương Ký, sau đó được nhiều sách của nhiều thời trích dẫn, các nhà Nho Việt Nam không ai là không biết. Dưới đây là toàn văn 33 đoản khúc Kim Thánh Thán qua bản dịch của Nguyễn Hiến Lê năm 1964:
1. Mùa hè, tháng bảy, mặt trời ngừng ở giữa trời, không có gió mà cũng không có mây, sân trước sân sau hực lên như lò lửa, không một con chim nào dám bay lại. Mồ hôi đổ khắp mình, chảy như suối. Cơm dọn trước mặt mà ăn không được. Báo trải chiếu để nằm trên đất nhưng chiếu ướt nhẹp, ruồi bay lại đậu ở cổ ở mũi, đuổi không đi. Đương lúc không biết làm sao thì bỗng mây đen cuốn tới, sấm nổ vang như trăm vạn tiếng trống tiếng kèn của đạo quân. Mái nhà nước xối như thác. Mồ hôi ngưng chảy, đất khô như quét, ruồi bay đi hết, cơm ăn được. Chẳng cũng khoái ư?
2. Một ông bạn cách biệt mười năm, chiều tối bỗng tới nhà. Mở cửa, vái nhau xong, chưa kịp hỏi han đi đường thuỷ hay đường bộ, cũng chưa kịp mời bạn ngồi ghế hay ở giường, vội vào trong bếp, hỏi nhỏ vợ: "Bà có sẵn đấu rượu như bà Đông Pha không?". Vợ vui vẻ gỡ cây trâm vàng đem đổi rượu. Tính ra đãi bạn được ba ngày. Chẳng cũng khoái ư?
3. Đêm ngồi một mình trong phòng không, đương bực mình vì một con chuột ở đầu giường, sột soạt không biết gặm đồ vật hay cuốn sách nào. Trong lòng nghi hoặc, không biết phải làm sao thì bỗng thấy một chú mèo dữ, đuôi ngoe nguẩy, mắt chăm chú như ngó cái gì. Tôi lặng yên, nín thở đợi xem; bỗng nghe kêu chít lên một tiếng nhỏ, con chuột chạy biến đi như gió. Chẳng cũng khoái ư?
4. Trước thư trai, chặt các cây hải đường rũ lá và các cây tử kinh để trồng một cây chuối. Chẳng cũng khoái ư?
5. Đêm xuân, uống rượu cùng với vài bạn hào sĩ, tôi đã nửa say, do dự không biết nên uống nữa hay ngừng. Một đồng tử đứng bên, hiểu ý, đem lại một gói trên mười chiếc pháo bông, tôi đứng dậy châm lửa đốt. Mùi lưu hoàng xông vào mũi, vào óc, toàn thân nhẹ nhàng. Chẳng cũng khoái ư?
6. Đi chơi ngoài đường thấy hai gã đang tranh lí với nhau, mắt trợn mặt đỏ, tưởng chừng như không đội trời chung nữa, vậy mà vẫn làm bộ lễ độ, chắp tay đưa lên, khom lưng xuống, miệng vẫn đầy những tiếng "chi", "hồ" (nghĩa là ngôn ngữ rất nhã nhặn), thao thao bất tuyệt. Bỗng một tráng phu vung tay tiến lại, dõng dạc quát lên một tiếng, giải tán hai gã kia. Chẳng cũng khoái ư?
7. Nghe trẻ đọc thuộc sách làu làu như nước trong bình chảy ra. Chẳng cũng khoái ư?
8. Sau bữa cơm, không biết làm gì, dạo chợ, thấy một món đồ nhỏ, muốn mua. Trả giá cũng gần xong, số tiền chỉ còn cách nhau một chút mà người bán không chịu nhường, cố tranh cho được. Tôi lấy ở trong tay áo ra một vật cũng xấp xỉ chỗ sai biệt đó, ném xuống quầy cho người bán hàng. Hắn đổi ngay sắc diện, cười cười, chắp tay thưa: "Không dám, không dám". Chẳng cũng khoái ư?
9. Sau bữa cơm, không biết làm gì, sắp lại đồ vật trong một chiếc rương cũ, bỗng thấy hàng chục hàng trăm văn khế cũ mới của những người thiếu nợ. Người còn, kẻ mất, nhưng đều là vô hy vọng đòi lại được tiền. Không cho ai hay, tôi gom lại, châm lửa đốt hết, ngửng lên nhìn trời cao không gợn một đám mây. Chẳng cũng khoái ư?
10. Một ngày hè, đầu trần chân không, cầm cây dù che nắng, nhìn tráng phu vừa đạp nước vừa hát khúc Ngô. Nước cuồn cuộn đưa lên trắng phau như bạc, như tuyết. Chẳng cũng khoái ư?
11. Sáng sớm mới thức dậy, nghe như có tiếng gia nhân than thở rằng: Có người nào mới chết ban đêm. Tôi liền lên tiếng hỏi ai chết, thì chính là một kẻ giảo quyệt mưu mô nhất trong thành. Chẳng cũng khoái ư?
12. Một ngày hè, dậy sớm, thấy người ta cưa tre làm ống nước ở dưới một mái che. Chẳng cũng khoái ư?
13. Mưa dầm suốt tháng, sáng nằm ở giường không muốn dậy, như người say rượu hoặc đau. Bỗng nghe chim ríu rít mừng nắng. Tôi vội đưa tay ra vén màn, đẩy mạnh cửa sổ ngó ra, thấy ánh mặt trời long lanh rực rỡ và cây trong rừng như mới gội. Chẳng cũng khoái ư?
14. Ban đêm hình như cảm thấy có người nào đó ở xa nghĩ tới mình, sáng dậy thử lại thăm. Qua cửa sổ ngó vào trong phòng, thấy đúng người đó đang ngồi ở bàn đọc một văn thư. Thấy mình vô, người đó lặng lẽ vái, kéo tay áo bảo ngồi rồi nói: "Bác đã tới đây thì thử đọc văn thư này đi". Rồi cùng nhau vui cười, cho tới khi ánh mặt trời đã biến hết. Chủ nhân thấy đói, hỏi khách: "Bác cũng đói chứ?". Chẳng cũng khoái ư?
15. Vốn không có ý cất nhà, ngẫu nhiên được một số tiền thì cũng thử cất chơi. Từ hôm đó, không sáng nào tối nào là không nghe om sòm bên tai những tiếng kêu thiếu gỗ, thiếu đá, thiếu gạch, thiếu ngói, thiếu vôi, thiếu đinh. Tôi phải chạy khắp nơi kiếm tiền để mua thêm, mà trong thời gian đó cũng không thể ở nhà được nữa, đành an phận chịu cảnh đó vậy. Cho tới một hôm nhà bỗng cất xong, tường đã quét vôi, sàn đã lau chùi, cửa sổ đã dán giấy, tranh đã treo. Thợ thuyền về hết, bạn bè tới, chia nhau ngồi. Chẳng cũng khoái ư?
16. Đêm đông uống rượu, trời chuyển lạnh dữ, đẩy cửa sổ nhìn ra thấy những nấm tuyết lớn phủ lên mặt đất dày tới ba bốn tấc. Chẳng cũng khoái ư?
17. Ngày hè, cầm dao bén cắt một trái dưa hấu vỏ xanh bày trên một cái mâm đỏ. Chẳng cũng khoái ư?
18. Đã từ lâu muốn làm tỳ khưu, nhưng khổ nỗi không được công nhiên ăn thịt. Nếu được làm tỳ khưu lại được công nhiên ăn thịt thì mùa hè nấu một nồi nước, cầm con dao bén, cạo đầu cho sạch. Chẳng cũng khoái ư?
19. Có ba bốn mảng phong lở ở một chỗ kín, thỉnh thoảng đóng cửa lấy nước nóng rửa. Chẳng cũng khoái ư?
20. Mở rương ra, vô tình tìm được bức thư của cố nhân. Chẳng cũng khoái ư?
21. Một hàn sĩ lại mượn tiền, nhưng còn ngại ngùng nói bâng quơ những chuyện đâu đâu. Đoán được khổ tâm của bạn, kéo lại chỗ vắng, hỏi cần dùng bao nhiêu, rồi đi gấp vô nhà trong, lấy đủ số ra đưa. Và hỏi bạn có cần về gấp để thu xếp công việc không, nếu không thì ở lại uống vài chén rượu. Chẳng cũng khoái ư?
22. Ngồi trong chiếc thuyền nhỏ, gặp gió tốt, khổ một nỗi không có buồm để giương cho nó hả. Bỗng thấy một chiếc thuyền lớn, tiến vùn vụt như gió. Thử liệng cái móc qua, hy vọng níu được. Không ngờ mà móc trúng, rồi lấy dây đó cột vào đuôi thuyền lớn và ngâm hai câu của Đỗ Phủ: "Thanh tích phong loan, hồng trì quật dữu" (Màu xanh làm ta nhớ tiếc ngọn núi, màu đỏ báo ta rằng có cam quít). Chẳng cũng khoái ư?
23. Từ lâu muốn kiếm một ngôi nhà để ở với một người bạn, nhưng chưa được chỗ vừa ý. Bỗng có người cho hay có một ngôi không rộng lắm, khoảng trên mười gian, cửa ngó ra sông cái, lại thêm cây cối tươi tốt. Giữ người đó lại, ăn cơm xong rồi cùng đi coi nhà, vì cả hai đều chưa biết ngôi nhà ra sao. Vô khỏi cổng, thấy ngay một khoảng đất trống độ sáu, bảy mẫu, sau này khỏi lo thiếu dưa rau. Chẳng cũng khoái ư?
24. Xa quê đã lâu mới được về, ngó thấy cửa thành, hai bên bờ sông đàn bà trẻ con đều nói giọng cố hương. Chẳng cũng khoái ư?
25. Một đồ sứ đẹp đã bể, không sao gắn lại được. Lật đi lật lại, càng nhìn càng bực mình, không biết sao. Bảo giao cho người bếp dùng làm gì thì dùng, miễn là khuất mắt mình đi. Chẳng cũng khoái ư?
26. Mình không phải là bậc thánh, làm sao không có lỗi. Ban đêm bất giác làm một việc quấy không ai hay, sáng dậy áy náy, thực không an lòng. Bỗng nhớ rằng theo phép Bồ Tát của nhà Phật, hễ không giấu lỗi tức là sám hối rồi; như vậy bèn vui vẻ kể lỗi ra với khách chung quanh, cả thân lẫn sơ. Chẳng cũng khoái ư?
27. Nhìn người ta viết chữ triện lớn, chẳng cũng khoái ư?
28. Mở cửa sổ cho con ong bay ra, chẳng cũng khoái ư?
29. Làm quan huyện, mỗi ngày cho đánh trống lui hầu. Lúc đó, chẳng cũng khoái ư?
30. Thấy chiếc diều đứt dây, chẳng cũng khoái ư?
31. Nhìn cảnh đốt đồng, chẳng cũng khoái ư?
32. Trả hết nợ, chẳng cũng khoái ư?
33. Đọc truyện Cầu Nhiêm Khách, chẳng cũng khoái ư?
( Trích MLSĐ của LNĐ )
